Trzydzieści lat temu – 19 grudnia 1991- roku zmarła Helena Czernek, nauczycielka, bibliotekarka i działaczka społeczna. Przez ponad dwadzieścia lat (od 1951 do 1972 roku) pełniła funkcję kierownika Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Łomży.
Miłość do książek wyniosła z rodzinnego domu. Urodziła się w 1907 roku w Zambrowie. Tam ukończyła szkołę powszechną i średnią ogólnokształcącą, następnie kurs metodyczno-pedagogiczny w Białymstoku. Do Łomży przyjechała w 1948 roku i pracowała krótko jako nauczycielka w Technikum Przemysłu Drzewnego. Myśl o zgromadzeniu cennych zbiorów, w tym dotyczących Łomży, powzięła po zwiedzeniu zasobnej biblioteki w Płocku. Dzięki długoletnim staraniom, wielkiej pasji i poświęceniu, Helena Czernek doprowadziła do skompletowania Biblioteki Ziemi Łomżyńskiej. Zgromadziła wiele cennych pozycji – różnojęzyczne monografie ziemi łomżyńskiej, unikatowe słowniki i encyklopedie, dokumenty i czasopisma. Dzięki temu Biblioteka stała się bazą źródłową dla badaczy przeszłości tego regionu.
Helenę Czernek interesowały biografie zasłużonych ludzi, którzy pochodzili z Łomży albo w niej żyli i pracowali. Odkrywała wciąż nowe rodowody:
„Tylu ich było, światłych i znamienitych. Ludzie powiązani z Łomżą, wyniesieni ponad innych dzięki własnemu rozumowi. Pozostawili po sobie dzieła, w których popisywał się geniusz polski(…). Dziś trzeba zbierać rozproszone po świecie, nikłe ślady po nich. Cudze życie czasem naprawdę potrafi bardziej wciągnąć niż własne” – powiedziała w rozmowie z Olgą Pacewicz z „Gazety Współczesnej” (nr 71, 1988).
Formułę pracy biblioteki Helena Czernek rozumiała szeroko. Posiadała dar i umiejętność nawiązywania i utrzymywania kontaktów z ludźmi ze sfer nauki i władzy. Potrafiła zainteresować ich problemami niewielkiego miasta. W pierwszym rzędzie starała się trafić do osób wywodzących się z Łomży lub z nią związanych. Trzeba też wspomnieć o bardzo rozległej korespondencji z wieloma osobami w kraju i za granicą. W 1964 roku dzięki jej staraniom powstał Uniwersytet Kultury w Łomży. Wykładowcami byli luminarze nauki i kultury polskiej. Pani Helena przekonała prof. Witolda Doroszewskiego, że Łomża jest najpiękniejszym miastem w Polsce i w 1968 roku pod jego kierunkiem powstał przy bibliotece Oddział Towarzystwa Kultury Języka. Dwa lata później Stanisław Herbst założył Oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego. Pod patronatem prof. Juliana Krzyżanowskiego działał w Łomży także oddział Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza.
Helena Czernek potrafiła zjednywać sobie ludzi. Jednym z nich był prof. Piotr Bańkowski, który testamentem przekazał Łomży swoje zbiory jako jeden z fundamentów pracy naukowej w jego mieście gimnazjalnym.
„Jakaż ona była dla mnie nieubłagana. Czasem człowiek padał dosłownie na nos po całym dniu zajęć, a tu jeszcze zjawiała się pani Helena. Albo gdy chciałem spokojnie popracować i przychodziłem do Urzędu o szóstej rano, pani Czernekowa była tam parę minut później. Jej zaangażowanie dosłownie mnie rozbrajało” – wspomina Romuald Łazarewicz (były przewodniczący Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Łomży), kiedy podejmował decyzje o przyznaniu dodatkowych dotacji Bibliotece.
Oryginalnym pomysłem pani Heleny było ogłoszenie ogólnopolskiego konkursu muzycznego na piosenkę o Łomży. Wygrał utwór „My z Łomży” z tekstem Janusza Odrowąża-Pieniążka i z muzyką Romualda Żylińskiego. Pierwsza publiczna prezentacja w wykonaniu Hanki Bielickiej odbyła się w 1968 roku i do tej pory piosenka towarzyszy wielu łomżyńskim uroczystościom.
Oddziały ogólnopolskich towarzystw naukowych stały się podstawą powołania w 1975 roku Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów, w którym Helena Czernek pełniła przez długie lata funkcję sekretarza zarządu. Z zapałem organizowała sesje naukowe, seminaria doktoranckie i wiele inicjatyw wydawniczych. Dzięki gromadzeniu (także przez bibliotekarzy) zapisów gwary, pieśni i przypowieści ludowych ukazał się drukiem specjalny numer „Literatury Ludowej” poświęcony ziemi łomżyńskiej i wiskiej.
Całe życie Heleny Czernek było wspaniałą, niekończącą się przygodą z książką. W Łomży mogła poświęcić się całkowicie tej pasji. W rozmowie z Danutą Wroniszewską z tygodnika „Kontakty” powiedziała: „Człowiek nie powinien rezygnować ze swoich zamysłów. Nie wyobrażam sobie, że mogłabym kogoś zawieść, nie dotrzymać obietnicy. Cóż kogo mogło obchodzić, że miałam trudności? Jeśli się podjęłam jakiegoś zadania, należało je wykonać i kropka” („Kontakty” 1984, nr 5).
Fotografie pochodzą z zasobów Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów w Łomży/MBP Łomża
